‘Bestaat er eigenlijk een museum van de middeleeuwen?’, zo vroeg iemand mij onlangs. Een goede vraag. Natuurlijk staat er in mijn woonplaats Leiden het Rijksmuseum van Oudheden met een onvolprezen afdeling ‘Archeologie van Nederland’ en zo nu en dan fraaie tijdelijke tentoonstellingen op het gebied van de (vroege) middeleeuwen (zie hier mijn recensie van Gouden middeleeuwen, ook doorgeplaatst op www.historici.nl). Ook het Catharijneconvent in Utrecht heeft een mooie middeleeuwse collectie, maar wel sterk gericht op de geschiedenis van het Christendom. Iets vergelijkbaars als het Musée nationale du Moyen Âge, beter bekend als Musée de Cluny, in Parijs ontbreekt echter in Nederland.
Het heeft vast te maken met ‘onze’ Gouden Eeuw die in veler ogen nu eenmaal het meeste heeft opgebracht, niet alleen in economische maar ook in culturele zin. Het middeleeuwse verleden heeft in Nederland veel minder prestige dan bijvoorbeeld in België waar de periode wel nadrukkelijk als een bloeiperiode wordt beschouwd.
Het is natuurlijk de vraag of we in dit digitale tijdperk nog wel een gebouw nodig hebben om de objecten fysiek bij elkaar te brengen? Begrijp me goed: ik ben gek op musea en ga graag naar tentoonstellingen want er gaat niets boven een ‘live’ confrontatie met een object uit het verleden. Ondertussen biedt de voortschrijdende digitalisering van de museumcollecties wel een prachtige mogelijkheid om de objecten direct bij je thuis (althans op het beeldscherm) te bezorgen.
Neem het initiatief van het British Museum in Londen. Directeur Neil Macgregor heeft in 2010 een geschiedenis van de wereld in 100 objecten samengesteld. Dit werd meteen multimediaal aangepakt met een boek, een website en een radioserie van de BBC. Nu is er een vervolg met de website Teaching history with 100 objects. Niet alleen het British museum maar ook andere musea en instellingen hebben objecten ‘aangeleverd’. Zo meldde de Society of Antiquaries of London trots op zijn website dat een portret van koning Richard III (r. 1483-1485) gebruikt wordt in het project. In het programma is de Engelse geschiedenis dan ook prominent aanwezig. Het schilderij van Richard III maakt deel uit van de lessen over de Development of church, state and society 1066–1509. Een dergelijke handreiking lijkt me ideaal voor docenten in het middelbaar onderwijs.
Kan zoiets in Nederland ook? Natuurlijk! Het Rijksmuseum te Amsterdam, per slot van rekening ons nationale museum, biedt nu aan iedereen de mogelijkheid om een eigen digitale verzameling aan te leggen in de Rijksstudio. Als een soort gastconservator mag je schatzoeken in de rijke collecties van het museum en je eigen selectie maken. De zoekfunctie is vrij eenvoudig en met een muisklik voeg je objecten toe aan jouw eigen verzameling. Het levert vele verrassingen op want wat er allemaal in de kelders van het Rijks ligt, ook van voor de Gouden Eeuw, is echt onvoorstelbaar. Van een aantal objecten is nog geen foto beschikbaar en deze kunnen dus niet worden geselecteerd. Maar er blijft genoeg over volgens mijn tellingen:
Jaren Aantal objecten (met foto)
501-800 41 (38)
801-1100 113 (104)
1101-1200 56 (48)
1201-1300 48 (43)
1301-1400 103 (58)
1401-1500 1279 (949)
1501-1550 5543 (4201)
Het is duidelijk dat naarmate de middeleeuwen vorderen, het aantal beschikbare objecten toeneemt. Maar toch, naar het voorbeeld van het British Museum is hiervan natuurlijk uitstekend een geschiedenis van de middeleeuwen in 100 objecten te maken. Ik heb voorlopig veertig objecten geselecteerd (zie hier). Natuurlijk domineren mijn persoonlijke voorkeuren: veel vorsten, ridders, paarden en Burgundica. Mijn voorlopige top 5:
2. Bourgondisch schild met Andreas-kruis, 15de eeuw
3. Wapenbord van Edward IV, ca. 1480
4. De Sint-Elizabeth vloed, ca. 1490
5. Tien pleurants van het praalgraf van Isabella van Bourbon (ca. 1475)
Om aan de honderd objecten te komen – en ter verbreding van mijn beperkte blik – ben ik nog op zoek naar zestig stuks uit de collectie van het Rijks. Daarom een oproep: stuur via het reactieformulier onder aan dit blog één, twee of drie objecten in (het liefst met een weblink) die je graag in deze verzameling wilt opnemen. Ik neem het begrip ´middeleeuwen´ trouwens ruim; alles van voor ca. 1550 is toegestaan. Ik voeg ze vervolgens toe aan mijn verzameling. Je kunt hier meteen aan de slag. Veel plezier!
Man en paard 
Dag Mario,
Wat een mooi idee! Misschien doe ik er wel iets mee in mijn onderwijs.
Maar je zet ons zo natuurlijk wel flink aan het werk (of ik er meteen toe kom, durf ik niet te beloven).
Groet & tot morgen,
Hans
Een mooie aflevering weer, Mario! Ik ben benieuwd wat je oproep oplevert. Mijn Rijksmuseum-maatjes zijn ook benieuwd!
Jos
Hi mario, super initiatief! Ikwas idd op zoek naar een museum met alleen middeleeuwse items. Ik ben op zoek naar laat middeleeuws daar ik een huis heb dat geregistreerd staat met naam in de lenen van gaasbeek vanaf het jaar 1453. Ik zou graag meer leren van deze 15e eeuw en hoop daarmee me te kunnen inleven in de tijd en de mensen die vernaamd staan, die hier gewoond hebben. Als museum denk ik dat deze bourgondische tijd nog het beste tot recht komt in het museum voor schone kunsten. Maar ik hoop dat je kennis van de rijksmuseum collectie me wat verder kan helpen?
Mariella