De provincie Zeeland laat zijn middeleeuwse leeuw los. Althans, dat was het plan. Gedeputeerde Staten hadden een nieuw logo laten ontwerpen zonder de karakteristieke rode leeuw. Een paar politici trokken – onder druk van enig twitter- en facebookgeweld – echter met succes aan de bel: de leeuw moet terug. De Zeeuwse leeuw staat immers symbool ‘voor verbondenheid en de Zeeuwse identiteit’, aldus de SGP (nu nog vier van de 39 zetels en lid van de Gedeputeerde Staten). Hoe was het dan mogelijk dat de leeuw dan toch bij het grofvuil werd gezet? Heel eenvoudig: het nieuwe beeldmerk kostte minder dan 25.000 euro dus er hoefde geen toestemming aan Provinciale Staten gevraagd te worden.
De leeuw mag overigens nog wel blijven staan in het officiële wapen van de provincie. Zeeland is niet de enige provincie die nog min of meer het middeleeuwse wapenschild gebruikt. Zo voert Noord-Brabant nog steeds de gouden leeuw op een zwart veld, het heraldische symbool van het (veel grotere) middeleeuwse hertogdom Brabant. En ook in Friesland, Holland (Noord en Zuid) en Gelderland hebben de middeleeuwse leeuwen, in diverse kleuren, reeds vele provinciebestuurders overleefd.
Al die leeuwen staan sinds mensenheugenis symbool voor het territorium en zijn herkenningstekens van het bevoegd gezag. Ze zijn ooit op de blazoenen van de toenmalig regerende vorstenhuizen terecht gekomen. Dat was natuurlijk geen toeval. In het dierenrijk staat de ‘koning der dieren’ aan de top van de voedselketen. Maar meer nog: de leeuw staat voor kracht, moed, trots en gerechtigheid, allemaal zeer geschikte kwaliteiten die een zelfbewuste vorst zich graag toedichtte.
Geen verrassing dus dat de Franse historicus Michel Pastoureau na het tellen van 125.000 wapenschilden over een tijdspanne van drie eeuwen (1200-1500) ontdekte dat de leeuw de lijst aanvoert van afgebeelde stukken (15%). Hij eindigde ver voor de adelaar (3%) en de beer (0,5%), twee andere dieren met koninklijke pretenties. Bij een uitsplitsing naar regio blijkt echter dat in de Nederlanden de leeuw relatief vaker voorkomt dan elders (18% en meer).
In de twaalfde en dertiende eeuw kozen vele vorsten en edelen in de Nederlanden voor de leeuw als symbool voor hun aversie tegen de Duitse keizer. Voor de keizer, die goed naar zijn Romeinse voorbeeld had gekeken, was de adelaar immers het symbool van soeverein gezag.
De populariteit van de leeuw in deze streken is goed terug te zien in miniaturen met de wapenschilden van de Nederlanden. Op de zeventien wapenschilden in een miniatuur met Maria van Bourgondië (r. 1477-1482) zijn er maar liefst elf met leeuwen te vinden. De Zeeuwse leeuw staat er nog prominent op (voor de oudste afbeelding klik hier).
Toen de Bourgondische vorsten de gewesten in de Nederlanden in handen kregen, verweefden zij op subtiele wijze de leeuwen in hun persoonlijke wapenschild. Jan zonder Vrees (r. 1404-1419) gaf de Vlaamse leeuw een prominente plaats in het hart. Zijn zoon Filips de Goede (r. 1419-1467) voegde daar nog eens zowel de Brabantse als de Limburgse leeuw aan toe.
Het was een statement tegenover de Franse koning (lelie) en de Duitse keizer (adelaar), de twee enige Europese vorsten die nooit een leeuw in hun wapenschild hebben gehad. Juist op het grondgebied van deze twee soevereine vorsten creëerden de Bourgondiërs hun eigen staat. De drie leeuwen moesten het nu toch wel tegen de adelaar kunnen opnemen.
Interessant is de beweegreden van de provincie Zeeland om de leeuw te verwijderen. Het dier stond blijkbaar vooral symbool voor de provincie als ‘gezagsdrager, vergunningverlener en handhaver. Tegenwoordig is dat heel anders. We staan het liefste naast de mensen, we hebben een meer faciliterende rol.’ De leeuw straalt tegenwoordig teveel gezag uit en mag de burger niet intimideren. De provincie gaat het nieuwe wapen heroverwegen, volgens de Provinciale Zeeuwse Courant. ‘Er zijn meerdere ontwerpen gemaakt. Ook ontwerpen waarvan de leeuw onderdeel uitmaakt.’ Nee, die leeuw gaat het niet redden. Ik suggereer het Zeeuwse trekpaard voor het nieuwe logo.
Man en paard 
Wat interessant weer om te lezen Mario! (En zo treurig dat er dan weer vernieuwing moet komen, waarom zijn Nederlanders toch nauwelijks trots op of zich bewust van hun geschiedenis?)
Hoi Mario, Interessant stukje. Ik wist niet dat je zo maar een wapen kon aanpassen. Als Zeeuw ben ik natuurlijk helemaal tegen, die rare leeuw op de golven verbeeldt het Luctor et emergo juist zo mooi. Zo’n Zeeuwse knol zie ik dat niet doen. Doe dan een tractor of de oosterscheldedam 🙂
Groetjes, Margriet
Leeuwen waren populaire wapen dieren, ook in gebieden die toch echt onlosmakelijk onderdeel uitmaakten van het Duitse Rijk. (o.a. Thüringen, Hessen, Meißen, Nassau, Brunswijk, Lüneburg, de Palts, Neurenberg, Swarzburg in Duitsland, Karinthië en Salzburg in Oostenrijk en natuurlijk Bohemen). Dus die stelling dat het vooral in de Nederlanden een aversie tegen de keizer was..tja..
Het klopt niet helemaal dat de Duitse keizer geen leeuw in zijn wapen voerde: na de Hohenstaufen voerden alle Duitse keizer een leeuw in hun persoonlijke wapen. De Habsburgers voerden de rode leeuw van hun graafschap, de Luxemburgers hun rode leeuw en de zilveren leeuw van Bohemen en de Wittelsbachers hadden de gouden leeuw van het paltsgraafschap.
Dag Ian,
Dank voor je reactie. Je eerste punt benadruk ik toch ook? Juist in het Duitse RIjk zetten landsheren zich af tegen het gezag van de Duitse keizer. Dat kan door de leeuw te kiezen. En wat betreft je tweede punt: inderdaad zijn er Duitse koningen die een leeuw in hun persoonlijke wapenschild hadden maar het wapenschild van de keizer was en bleef de adelaar, al dan niet met dubbele kop.
Dag Mario,
Ook op de vijftiende-eeuwse afbeelding is de leeuw al los. Als je goed kijkt zie je dat de leeuw over de Zeeuwse baren loopt. Het wapen is een gecombineerd wapen. Het wapenschild is in tweeën gedeeld. Op de bovenste helft, het schildhoofd is de Hollandse Leeuw afgebeeld (op een zilveren=witte) achtergrond. Op de onderste helft zijn golfjes te zien. Het lijkt aannemelijk dat de twee helften staan voor de twee gebiedsdelen van Zeeland, Zeeland Beooster- en Bewester-Schelde, die wel hetzelfde recht deelden maar apart bestuurd werden. Al in de vijftiende eeuw krijgt het wapenschild het ons vertrouwde uitzicht van een vechtende leeuw die uit de golven komt. Het wapenschild is één geworden. In de zestiende eeuw wordt daar de wapenspreuk ‘Luctor et Emergo’ aan toegevoegd. Aanvankelijk als een verwijzing naar de strijd tegen Spanje, maar al in het begin van de zeventiende eeuw begrepen als een verwijzing naar de strijd tegen de zee.
Jan de Putter
Lit. F.J. van Ettro, ‘De Bourgondische oorsprong van van enige provinciewapens in Nederland en België’ en P. Scherft, ‘Luctor et Emergo’, in Archief, Mededelingen van Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 1979, resp. p. 127-157 (van Ettro) en p. 158-185 (Scherft).